κάντε κλικ εδώ
Τάκης Σκριβάνος
Κλεισμένοι στο ψυχιατρείο έχοντας το ακαταλόγιστο. Ρεπορτάζ από το Δαφνί, με θύτες και θύματα μιας ιστορίας που είναι γνωστή ως Άρθρο 69.
Υπάρχουν εγκλήματα πάθους. Εγκλήματα προσχεδιασμένα με κίνητρο τις προσωπικές διαφορές ή το χρήμα. Υπάρχουν, όμως, και τα εγκλήματα έξω από κάθε λογική. Αυτά που οι δράστες τους στο δικαστήριο αθωώνονται γιατί έχουν το ακαταλόγιστο και οδηγούνται στα δημόσια ψυχιατρεία. Είναι οι θύτες και τα θύματα μιας ιστορίας που είναι γνωστή ως Άρθρο 69.
Α
ν κάποιος, λόγω νοσηρής διατάραξης των πνευματικών λειτουργιών του ή κωφαλαλίας, απαλλάχθηκε από την ποινή ή τη δίωξη για κακούργημα ή πλημμέλημα, για το οποίο ο νόμος απειλεί ποινή ανώτερη από έξι μήνες, το δικαστήριο διατάσσει τη φύλαξή του σε δημόσιο θεραπευτικό κατάστημα εφόσον κρίνει ότι είναι επικίνδυνος για τη δημόσια ασφάλεια. (Ποινικός Κώδικας, Άρθρο 69)
Είχα πάντα μια περιέργεια πώς είναι ένα δημόσιο ψυχιατρείο, έτσι όταν πέρασα την πύλη του Ψυχιατρικού Νοσοκομείου Αττικής (ΨΝΑ - Δαφνί) κοντοστάθηκα σε ένα πεζουλάκι να κάνω δυο τσιγάρα. Σε άλλα πεζούλια κάθονταν ή περπατούσαν τριγύρω άνθρωποι που φαίνονταν χαμένοι στις σκέψεις τους. Αρκετές ημέρες νωρίτερα, στις 5 Σεπτεμβρίου, ασθενής που νοσηλευόταν με άρθρο 69, φέρεται να έβαλε φωτιά σε θάλαμο και κάηκαν ζωντανοί τρεις άλλοι ασθενείς που ήταν σε περιορισμό στα κρεβάτια τους, ενώ ένας ακόμη δίνει μάχη για τη ζωή του με σοβαρά εγκαύματα.
Με σειρά παρεμβάσεων και εγγράφως σας έχουμε επισημάνει την επιθετική και βίαιη συμπεριφορά ασθενούς άρθρου ΠΚ 69 που έχει διαταράξει την ομαλή λειτουργία του νοσοκομείου μας και δημιουργεί ανησυχία με τις συνεχείς επιθέσεις κατά της ζωής και της ακεραιότητας των λοιπών ασθενών καθώς και των εργαζομένων - Ενιαίος Σύλλογος Εργαζομένων Ψυχιατρικών Νοσοκομείων Αττικής
Η παραπάνω ανακοίνωση είναι κολλημένη και στα 10 Ψυχιατρικά Τμήματα Εισαγωγών (ΨΤΕ) του νοσοκομείου, εκεί όπου νοσηλεύονται τα οξέα περιστατικά. Ο Γιώργος Αβραμίδης, πρόεδρος του Συλλόγου Νοσηλευτών Ψυχιατρικών Νοσοκομείων Αττικής, λέει ότι ο συγκεκριμένος ασθενής, ο οποίος φέρεται να είναι αυτός που έβαλε τη φωτιά στις 5 Σεπτεμβρίου και πλέον νοσηλεύεται σε δωμάτιο μόνος του, πριν λίγες ημέρες έπιασε ένα συνάδελφο από το λαιμό.
Παρά το απειλητικό της ανακοίνωσης, στον τεράστιο χώρο του ψυχιατρείου επικρατεί απόλυτη ηρεμία. Μπλε ταμπέλες οδηγούν στα διάφορα τμήματα, στα επείγοντα, στα τμήματα εισαγωγών, στο 18 Άνω, στο καφενείο, πού και πού τύποι με άσπρες στολές στέκονται και καπνίζουν, κάποιος παίρνει από πίσω μία γυναίκα και της ζητάει κάνα ψιλό. Μέσα στο τμήμα εισαγωγών, έχει πάει μεσημέρι, άνθρωποι με μεγάλους μαύρους κύκλους στα μάτια συγκεντρώνονται με αργά βήματα στο εστιατόριο.
Στο Δαφνί και σε δομές του νοσοκομείου φιλοξενούνται 93 ασθενείς που υπάγονται στο άρθρο 69. Ο νευρολόγος - ψυχίατρος Αλέξανδρος Χαϊδεμένος, διευθυντής της 8ης ΨΤΕ και πρόεδρος του Επιστημονικού Συμβουλίου του ΨΝΑ, λέει ότι πρόκειται για ασθενείς που συνήθως πάσχουν από παρανοϊκή σχιζοφρένεια και ότι τα εγκλήματά τους συνήθως υποκινούνται από διωκτικά παραληρήματα ή/και από ακουστικές ψευδαισθήσεις και πως «υπάρχουν περιπτώσεις ασθενών του άρθρου 69 που είναι ιδιαίτερα επικίνδυνοι». Θυμάται παλαιότερα έναν ασθενή με άρθρο 69 ο οποίος απέδρασε από το νοσοκομείο και την ίδια ημέρα σκότωσε ένα παιδάκι. Για να μην υπάρχουν παρεξηγήσεις, πάντως, υπογραμμίζει ότι η πλειονότητα των ασθενών που πάσχουν από κάποιας μορφής σχιζοφρένεια δεν είναι επικίνδυνοι.
«Τα δημόσια ψυχιατρεία δεν είναι κατάλληλος χώρος για να φιλοξενούνται ασθενείς που υπάγονται στο άρθρο 69, εφόσον οι άνθρωποι αυτοί δεν μπορούν να βοηθηθούν ουσιαστικά. Ενώ οι άλλοι ασθενείς βγαίνουν στο προαύλιο, παίρνουν άδειες και μετά από μερικές ημέρες γυρίζουν στο σπίτι τους, εκείνοι, εφόσον εμφανίζουν υψηλή επικινδυνότητα και είναι δυνατόν να αποδράσουν, κρατούνται μέσα στο τμήμα και ουδέποτε λαμβάνουν άδεια. Η κατάσταση αυτή, πέραν του ότι είναι απάνθρωπη, έχει σαν αποτέλεσμα να αισθάνονται ότι γίνεται διάκριση εις βάρος τους και καθίσταται αδύνατη η οικοδόμηση σωστής θεραπευτικής σχέσης μεταξύ ασθενούς και γιατρού. Από την άλλη, φανταστείτε ότι κάποια στιγμή στη ζωή σας μπορεί να χρειαστεί να νοσηλευτείτε στο νοσοκομείο για λίγες ημέρες, εσείς, η μητέρα σας ή κάποιος δικός σας. Πώς θα σας φαινόταν αν στο δίπλα κρεβάτι βρίσκεται ένας επικίνδυνος άνθρωπος που σκότωσε κάποιον γιατί άκουγε φωνές ή νόμιζε πως ήταν ο διάβολος;
Επίσης, τα δημόσια ψυχιατρεία δεν είναι φυλακές. Η φύλαξη είναι ελλιπής, καθώς οι νοσηλευτές δεν διαθέτουν την κατάλληλη εκπαίδευση για την αντιμετώπιση παρόμοιων περιστατικών και φυσικά δεν υποχρεούνται να εκτελούν χρέη φυλάκων σε τμήματα που φιλοδοξούν να είναι ψυχιατρικές κλινικές και όχι φυλακτικοί σχηματισμοί. Επομένως η πιθανότητα απόδρασης ασθενών με ιδιαίτερα παραβατική συμπεριφορά είναι μεγάλη. Δείτε μάλιστα το εξής παράλογο: Αν ένας ασθενής που υπάγεται στο άρθρο 69 εμφανίσει κάποιο οργανικό πρόβλημα και χρειαστεί να μεταφερθεί σε γενικό νοσοκομείο, θα έρθει να τον πάρει το Μεταγωγών και θα φρουρείται από δύο αστυνομικούς, καθ’ όλη τη διάρκεια της παραμονής του εκτός του ψυχιατρείου. Η Πολιτεία, δηλαδή, αναγνωρίζει ότι κινδυνεύει η δημόσια ασφάλεια όταν ο ασθενής αυτός βγαίνει έξω από το ψυχιατρείο, ενώ μέσα σε αυτό οι υπόλοιποι ασθενείς, οι επισκέπτες, οι γιατροί και οι νοσηλευτές θεωρούνται άτρωτοι».
Σύμφωνα με το νόμο, κάθε ασθενής που υπάγεται στο άρθρο 69, κατόπιν εισήγησης του θεράποντος ψυχιάτρου, μπορεί να επανεξεταστεί ενώπιον δικαστηρίου μετά από τρία χρόνια και αν κριθεί ότι δεν αποτελεί πλέον κίνδυνο για τη δημόσια υγεία να πάρει εξιτήριο. Λέει ο κ. Χαϊδεμένος: «Στο δικαστήριο θα πρέπει να γνωμοδοτήσει ο θεράπων ψυχίατρος. Από τη μία, δηλαδή, καλείται να προβλέψει το ενδεχόμενο εκ νέου βιαιότητας και παραβατικότητας του ασθενούς, κάτι που συχνά είναι ανέφικτο, αλλά και να προδικάσει τη συμμόρφωση του ασθενούς με τη φαρμακευτική αγωγή μετά την έξοδό του από το νοσοκομείο, κάτι που απαιτεί μαντικές και όχι ιατρικές ικανότητες». Επίσης, επειδή η όλη διαδικασία λαμβάνει χώρα ενώπιον του ασθενούς, σε περίπτωση που ο ψυχίατρος είναι απορριπτικός στο ενδεχόμενο εξόδου του, υπονομεύεται η θεραπευτική σχέση.
Δραματική υποστελέχωση
Ο Γιώργος Αβραμίδης λέει ότι η υποστελέχωση σε νοσηλευτές φτάνει το 80%. Η υποστελέχωση αυτή φαντάζει ακόμα πιο δραματική, όταν σε τμήματα οξέων περιστατικών αντί για 25 ασθενείς μπορεί να νοσηλεύονται 40 ή και 45. «Αν στους ασθενείς του άρθρου 69 προσθέσετε ότι στα τμήματα οξέων περιστατικών πάνω από το 60% των ασθενών βρίσκονται με ακούσια νοσηλεία, δηλαδή δύο ψυχίατροι έχουν εκτιμήσει ότι ο άνθρωπος μπορεί να γίνει επικίνδυνος για τον εαυτό του ή για τρίτους και πως στις περισσότερες από τις περιπτώσεις αυτές οι ασθενείς, τουλάχιστον κατά τις πρώτες μέρες νοσηλείας τους, δεν είναι συνεργάσιμοι στη θεραπεία, δεν αναγνωρίζουν το νοσηρό της κατάστασής τους και παραμένουν για νοσηλεία παρά τη θέλησή τους, καταλαβαίνετε τι γίνεται. Υπάρχουν βράδια με 45 ασθενείς και 2 άτομα νοσηλευτικού προσωπικού. Δεν είναι λίγες οι φορές που έχει τραυματιστεί προσωπικό και έχει κινδυνέψει η ζωή του». Ο Θανάσης Τζιάτζιος, αντιπρόεδρος του Συλλόγου Νοσηλευτών Ψυχιατρικών Νοσοκομείων Αττικής, λέει ότι «αν συνεχιστεί η κατάσταση της δραματικής υποστελέχωσης θα θρηνήσουμε ξανά θύματα. Ως νοσηλευτές δηλώνουμε πλήρη αναρμοδιότητα για τη φύλαξή τους, για την οποία χρειάζεται εξειδικευμένο προσωπικό».
Από την κλειδωμένη πόρτα στο ισόγειο ενός τμήματος ακούγεται ένας άνθρωπος να υποφέρει. Ο μέσος όρος νοσηλείας είναι οι 25 περίπου ημέρες. Άλλος μπορεί να νοσηλευτεί για 15 ημέρες, άλλος για δύο μήνες. Εκτός από τα «άρθρα 69». Εδώ, στο Δαφνί, ιδρύθηκε το 1925 το πρώτο κρατικό ψυχιατρικό νοσοκομείο. Οι ασθενείς βρίσκονταν στον ίδιο χώρο με ποινικούς κρατούμενους. Το 2014 αποβίωσαν μέσα στο Δαφνί 36 ασθενείς, στη μεγάλη τους πλειονότητα φιλοξενούμενοι στο Ψυχογηριατρικό τμήμα.
Στη μαύρη τρύπα
Η Μαρία Λαζαρίδου, ψυχίατρος και επιστημονική διευθύντρια της Εταιρίας Κοινωνικής Ψυχιατρικής και Ψυχικής Υγείας, υποστηρίζει πως το Άρθρο 69 χρειάζεται αναπροσαρμογή, τόσο γιατί καταστρατηγούνται τα δικαιώματα των ασθενών, όσο και γιατί δεν παίρνουν τη θεραπευτική φροντίδα που θα έπρεπε. «Όπως όλοι οι ασθενείς, έτσι και αυτοί χρειάζονται μια ανθρώπινη αντιμετώπιση. Να τους μιλήσει κάποιος σαν να είναι άνθρωπος και όχι σαν ένα άγριο θηρίο χωρίς δικαιώματα. Πρόκειται για ανθρώπους οι οποίοι ενώ αθωώνονται τους στερείται η προσωπική ελευθερία, δεν ορίζεται ο χρόνος εγκλεισμού τους και πολλές φορές ζουν για όλη τους τη ζωή στο ψυχιατρείο, ενώ πολύ συχνά μένουν δεμένοι και καθηλωμένοι στα κρεβάτια τους επειδή δεν υπάρχει προσωπικό». Προσθέτει, επίσης, ότι «ως ψυχίατροι και ως κοινωνία πρέπει να γίνουμε λίγο πιο ευαίσθητοι στο θέμα των δικαιωμάτων και λιγότερο ευαίσθητοι στο φόβο. Τα δεσμά μπορούν να αντικατασταθούν με ανθρώπινους δεσμούς. Στη σχιζοφρένεια δεν μπορούμε να αλλάξουμε τη διάγνωση, μπορούμε όμως να αλλάξουμε τη μοίρα των ανθρώπων».
Το πιλοτικό Γραφείο Συνηγορίας παρέχει δωρεάν νομική και ψυχολογική υποστήριξη σε ανθρώπους που αντιμετωπίζουν προβλήματα ψυχικής υγείας και στις οικογένειές τους και λειτουργεί από την Εταιρία Κοινωνικής Ψυχιατρικής και Ψυχικής Υγείας, το Ινστιτούτο Ψυχικής Υγείας Παιδιών και Ενηλίκων και την Ελληνική Ένωση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου (ΕΕΔΑ). Η νομικός-εγκληματολόγος, Μαρία Αναγνωστάκη, λέει ότι το Άρθρο 69 είναι μια από τις μαύρες τρύπες του συστήματος που χρειάζεται να εκσυγχρονιστεί. Υποστηρίζει ότι οι ασθενείς του 69 βρίσκονται σε ένα κενό του νόμου, καθώς «δεν απολαμβάνουν ούτε τα βασικά δικαιώματα που έχουν οι νοσηλευόμενοι ψυχικά ασθενείς, ούτε τα δικαιώματα ή ευεργετήματα που έχουν οι κρατούμενοι στις φυλακές». Επίσης, ότι το κρίσιμο είναι το πώς καθορίζεται κάθε φορά η επικινδυνότητα ενός ατόμου και ότι αν δεν υπάρχει ένα περιβάλλον έξω που να τους διεκδικήσει και να τους στηρίξει οι άνθρωποι αυτοί μπορεί να «ξεχαστούν» για πολύ καιρό ή και για πάντα σε ένα δημόσιο ψυχιατρείο.
Περιορισμός στο κρεβάτι
Ο επιστημονικός όρος είναι «προσωρινός προστατευτικός κλινοστατισμός» και είναι πρακτική που δέχεται έντονες επικρίσεις ακόμη και από ψυχιάτρους. Ο Αλέξανδρος Χαϊδεμένος, με περισσότερα από 30 χρόνια εμπειρίας σε δημόσια ψυχιατρεία, σημειώνει: «Είναι υποκρισία να ισχυριζόμαστε ότι ο προστατευτικός κλινοστατισμός ψυχικά πασχόντων που δεν έχουν συναίσθηση των πράξεών τους είναι απάνθρωπος, όταν στις μονάδες εντατικής θεραπείας γενικών νοσοκομείων οι περισσότεροι ασθενείς είναι περιορισμένοι στα 4 άκρα, καθώς κι εκείνοι είναι απρόβλεπτοι. Η αλήθεια είναι ότι πρόκειται για μέθοδο που χρησιμοποιείται διεθνώς για την αντιμετώπιση ψυχικά πασχόντων που εμφανίζουν έντονη ψυχοκινητική διέγερση και είναι δυνατόν να κάνουν κακό είτε στους άλλους είτε στον εαυτό τους επειδή δεν έχουν συναίσθηση των πράξεών τους. Βεβαίως, θα πρέπει να ακολουθείται πιστά το διεθνές πρωτόκολλο: χρειάζονται 6 άτομα, ένας για κάθε άκρο, ένας για το κεφάλι και ένας για τους ιμάντες. Στη συνέχεια, ο ασθενής πρέπει να παρακολουθείται συνεχώς και να υποβάλλεται στην ενδεδειγμένη φαρμακευτική αγωγή που θα τον ηρεμήσει και θα καταστήσει δυνατή την άρση του περιορισμού».
Οι προτάσεις
Λίγες ημέρες μετά τη φωτιά, το Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Αττικής επισκέφθηκε ο υπουργός Υγείας, Ανδρέας Ξανθός, ο οποίος δεσμεύθηκε τόσο για την αλλαγή του Άρθρου 69 όσο και για το νομικό πλαίσιο που διέπει την ακούσια νοσηλεία.
Ο Αλέξανδρος Χαϊδεμένος αναφέρει ότι η παραμονή των ασθενών του 69 «σε ειδικά διαμορφωμένα θεραπευτήρια, με ειδικούς χώρους αναψυχής, απασχόλησης κ.λπ., με κατάλληλα στελεχωμένο ιατρικό, νοσηλευτικό και άλλο ειδικά εκπαιδευμένο προσωπικό, θα μπορούσε να εξασφαλίσει την κατάλληλη θεραπεία και την απαραίτητη φύλαξή τους. Αυτονόητο, δε, είναι ότι για τη λειτουργία των συγκεκριμένων θεραπευτηρίων συνυπεύθυνα θα πρέπει να είναι τα υπουργεία Υγείας, Δικαιοσύνης και Προστασίας του Πολίτη».
Ο Γιώργος Αβραμίδης σημειώνει ότι «θα πρέπει να συσταθεί μια ομάδα εργασίας με τη συμμετοχή όλων των επιστημονικών φορέων (νοσηλευτών, ιατρών, κοινωνικών λειτουργών, δικαστών κ.ά.) και των εκπροσώπων της Τοπικής Αυτοδιοίκησης προκειμένου να αντιμετωπίσουμε το πρόβλημα από τη ρίζα του. Η παρούσα κατάσταση που επικρατεί δεν βοηθάει τους ασθενείς. Δεν υπάρχει ούτε φύλαξη, ούτε θεραπεία γίνεται όπως έχει ανάγκη ο ασθενής. Ο ασθενής παραμένει για χρόνια μέσα στο ψυχιατρείο, αποκτάει συμπτώματα ιδρυματισμού, που κάποιες φορές είναι πιο δύσκολο να αντιμετωπιστούν απ’ ό,τι τα συμπτώματα της νόσου. Αλλά και αυτή η διαδικασία έρχεται σε αντίφαση επιπλέον με τη μεταρρύθμιση των υπηρεσιών ψυχικής υγείας και το πρόγραμμα «ΨΥΧΑΡΓΩΣ», όπου ένας από τους στόχους του είναι και η αποασυλοποίηση των χρόνιων ψυχικά ασθενών και το κλείσιμο των ψυχιατρείων».
Ξέρατε ότι...
- Στο ΨΝΑ το 2011 έγιναν 2.179 εισαγωγές, από τις οποίες οι 1.149 ήταν ακούσιες (η εξέταση έγινε χωρίς τη σύμφωνη γνώμη του εξεταζόμενου, με εισαγγελική παρέμβαση ή εντολή, συνήθως ύστερα από αίτημα του περιβάλλοντός του). Οι αντίστοιχοι αριθμοί για τα επόμενα έτη είναι: 2012: 2.207 εισαγωγές, ακούσιες οι 1.123. 2013: 2.286 εισαγωγές, ακούσιες οι 1.251. 2014: 2.323 εισαγωγές, ακούσιες οι 1.351. Α΄ εξάμηνο 2015: 1.199 εισαγωγές, ακούσιες οι 719.
- Η μέση διάρκεια νοσηλείας στις ΨΤΕ του ΨΝΑ ήταν 27,56 ημέρες το 2011, 26,3 το 2012, 27,45 το 2013, 26,97 το 2014 και 25,10 το πρώτο εξάμηνο του 2015.
- Στο ΨΝΑ Δαφνί λειτουργεί Ψυχογηριατρικό τμήμα, με ηλικιωμένους ψυχικά πάσχοντες ασθενείς, χωρίς υποστηρικτικό περιβάλλον. Οι εξωτερικές δομές (στην κοινότητα) είναι τα Οικοτροφεία, όπου διαμένουν χρόνιοι ασθενείς οι οποίοι θεωρητικά δεν έχουν τη δυνατότητα πλήρους επανένταξης και αυτόνομης διαβίωσης και οι Ξενώνες Ψυχοκοινωνικής Αποκατάστασης και τα προστατευμένα διαμερίσματα, όπου οι διαμένοντες ασθενείς εκπαιδεύονται σε κοινωνικές δεξιότητες με στόχο την κοινωνική τους επανένταξη.
- Οι φωτογραφίες είναι από το Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Αττικής «Δρομοκαΐτειο», όπου νοσηλεύονται 15 άνθρωποι που υπάγονται στο Άρθρο 69. Πολύ πρόσφατα οι εργαζόμενοι έχτισαν την είσοδο του νοσοκομείου, καταγγέλοντας τη δραματική υποστελέχωσή του.
- «Από την εµπειρική διερεύνηση προέκυψε ότι σε ποσοστό 50%, επί του συνόλου των έγκυρων παρατηρήσεων ακούσιων εγκλεισµών, δεν υπήρχε αιτιολογηµένη ιατρική γνωµάτευση, αναφορικά µε την ύπαρξη ή όχι συγκεκριµένης ψυχικής διαταραχής»
- Συνήγορος του Πολίτη, 2007
- «Η σχιζοφρένεια δεν θεραπεύεται αλλά αντιμετωπίζεται συμπτωματικά. Δηλαδή με την κατάλληλη φαρμακευτική ως επί το πλείστον αγωγή, η ένταση των ψυχοπαθολογικών συμπτωμάτων μειώνεται σε βαθμό ώστε ο ασθενής να καθίσταται από μερικώς έως και απόλυτα λειτουργικός»
- Αλ. Χαϊδεμένος.
Φωτό: Droneman
