Η ψευδεπίγραφη ψυχιατρική μεταρρύθμιση ως πρόσχημα για τη διάλυση της ψυχιατρικής περίθαλψης
κάντε κλικ εδώ
Η πολιτική για την ψυχική υγεία είναι μια υπόθεση που απασχολεί το ελληνικό κράτος μόλις την τελευταία 30ετία. Στα μέσα της δεκαετίας του 80, οι απάνθρωπες συνθήκες διαβίωσης των ψυχικά ασθενών στην «Αποικία Ψυχοπαθών Λέρου» γίνονται παγκόσμια είδηση. Από το 1958, οπότε και ιδρύθηκε με βασιλικό διάταγμα το ψυχιατρείο της Λέρου και μέχρι το 1981, είχαν μεταφερθεί μαζικά περίπου 4.500 άνθρωποι με αρματαγωγά (τα σύγχρονα «πλοία των τρελών») με επίσημα εμφανιζόμενο κριτήριο την απουσία ενδιαφέροντος από το οικογενειακό περιβάλλον. Οι ψυχικά ασθενείς στοιβάζονταν γυμνοί σε άδεια και κρύα κτίρια, δεμένοι με σχοινιά και αλυσίδες, με υποτυπώδη ή ανύπαρκτη ιατρική φροντίδα και υποσιτιζόμενοι. Η εικόνα ενός «δυτικού» και ενταγμένου στην ΕΟΚ κράτους που εφάρμοζε μεσαιωνικές πρακτικές απομόνωσης και τιμωρίας των «αζήτητων» και «αθεράπευτων» ψυχικά ασθενών σόκαρε σε τέτοιο βαθμό την κοινή γνώμη που ανάγκασε την ευρωπαϊκή κοινότητα να πάρει άμεσα μέτρα. Από τα τέλη της δεκαετίας του ’80, με την οικονομική υποστήριξη της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Κανονισμός [ΕΟΚ] 815/84), ξεκινά το πρόγραμμα της Ψυχιατρικής Μεταρρύθμισης στην Ελλάδα, το οποίο συνεχίζεται μέχρι και σήμερα με τον τίτλο «Ψυχαργώς».
Βασικός πυλώνας του συνολικού προγράμματος της μεταρρύθμισης, έτσι όπως εξαγγέλθηκε, ήταν η αλλαγή παραδείγματος στην πολιτική για την ψυχική υγεία, η μετάβαση δηλαδή από το από το μοντέλο της ιδρυματικής ψυχιατρικής περίθαλψης σε εκείνο της κοινωνικής-κοινοτικής ψυχιατρικής, που ενσωματώνει με τον καλύτερο τρόπο τις αρχές της προληπτικής ιατρικής σε όλους τους βαθμούς.
Οι βασικές αρχές της πολιτικής για την ψυχική υγεία περιγράφονται στο πρώτο άρθρο του νόμου 2716/1999 (Γενικές Αρχές Παροχής Υπηρεσιών Υγείας): «Το Κράτος έχει την ευθύνη για την παροχή υπηρεσιών ψυχικής υγείας, που έχουν σκοπό την πρόληψη, τη διάγνωση, τη θεραπεία, την περίθαλψη, καθώς και την ψυχοκοινωνική αποκατάσταση και κοινωνική επανένταξη ενηλίκων, παιδιών και εφήβων με ψυχικές διαταραχές και διαταραχές αυτιστικού τύπου και με μαθησιακά προβλήματα. Οι υπηρεσίες ψυχικής υγείας διαρθρώνονται, οργανώνονται, αναπτύσσονται και λειτουργούν σύμφωνα με τις διατάξεις του παρόντος νόμου, με βάση τις αρχές της τομεοποίησης και της κοινοτικής ψυχιατρικής, της προτεραιότητας της πρωτοβάθμιας φροντίδας, της εξωνοσοκομειακής περίθαλψης, της αποϊδρυματοποίησης, της ψυχοκοινωνικής αποκατάστασης και κοινωνικής επανένταξης, της συνέχειας της ψυχιατρικής φροντίδας, καθώς και της πληροφόρησης και εθελοντικής αρωγής της κοινότητας στην προαγωγή της ψυχικής υγείας».
Το πρόγραμμα «Ψυχαργώς» διαμορφώθηκε κατά το 1997 για την περίοδο 1997–2006 και αναθεωρήθηκε το 2001 για την περίοδο 2001–2010. Κατά τη διάρκεια των 13 αυτών ετών, παρά το φαινομενικά μακρόπνοο και μεγαλεπήβολο σχέδιο της ψυχιατρικής μεταρρύθμισης, οι όποιες παρεμβάσεις στο σύστημα παροχής υπηρεσιών χαρακτηρίζονται από αποσπασματικότητα. Σε αυτό το διάστημα, με μοχλό τις κοινοτικές χρηματοδοτήσεις, δημιουργήθηκε ένα εκτεταμένο αλλά άνισα κατανεμημένο και μονόπλευρα προσανατολισμένο κυρίως στην αποκατάσταση, πλέγμα δομών.
Πλέον διανύουμε την τρίτη φάση του προγράμματος (2011- 2020). Είναι ακριβώς η φάση όπου η νεοφιλελεύθερη μνημονιακή πολιτική, η πολιτική της λιτότητας και της διάλυσης των εργασιακών δικαιωμάτων, ενδεδυμένη τον μανδύα της ψυχιατρικής μεταρρύθμισης, επιχειρεί να οδηγήσει και το ευρύτερο σύστημα της δημόσιας ψυχικής υγείας σε υποβάθμιση, αποδιάρθρωση, διαμελισμό, οπισθοδρόμηση.
Πλέον το πρόγραμμα «Ψυχαργώς» αποτελεί το όχημα για την υλοποίηση μιας στρεβλής εκδοχής της ψυχιατρικής μεταρρύθμισης, όπως εφαρμόστηκε στην Ελλάδα τα τελευταία χρόνια. Η αρχική προσπάθεια κάποιων επαγγελματιών του χώρου να σχεδιάσουν και να υλοποιήσουν μια εθνική πολιτική για την ψυχική υγεία, που θα αποτελούσε την ενσάρκωση πάγιων κοινωνικών και κινηματικών αιτημάτων για χειραφέτηση των ψυχικά ασθενών και εναρμόνιση των εθνικών πρακτικών με τα προτάγματα της επιστήμης, προσκρούει στην νεοφιλελεύθερη απάντηση στη κρίση, έτσι όπως αυτή εξελίσσεται μέσω των μνημονιακών πολιτικών στη χώρα μας.
Το πιο πρόσφατο στοιχείο του συνολικού προγράμματος είναι το Μνημόνιο Συνεργασίας μεταξύ του Επιτρόπου Απασχόλησης, Κοινωνικών Υποθέσεων και Ένταξης Laszlo Andor και της προηγούμενης πολιτικής ηγεσίας του Υπουργείου Υγείας υπό τον κ. Λυκουρέντζο. Το Μνημόνιο προβλέπει ότι έως τις 31/12/2015 θα πρέπει να έχει ολοκληρωθεί η μετάβαση στο «νέο και οικονομικά βιώσιμο σύστημα παροχής υπηρεσιών ψυχικής υγείας». Ανάμεσα στα άλλα μέτρα –δεσμεύσεις του συμφώνου, έναντι της συγκεκριμένης χρηματοδότησης που προβλέπει το σύμφωνο, τίθεται και ο στόχος του κλεισίματος των ειδικών ψυχιατρικών Νοσοκομείων, χωρίς μέχρι τώρα να έχει εμφανισθεί κάποιο συγκροτημένο σχέδιο, ενώ η κινητικότητα-διαθεσιμότητα-απολύσεις προβάλλεται ως βασικός μοχλός μιας τέτοιας εξέλιξης προκαλώντας την δίκαιη αντίδραση των εργαζομένων, που με τις κινητοποιήσεις τους και τις τοποθετήσεις τους αποκάλυψαν τα σχέδια της κυβέρνησης και πρόβαλλαν σημαντικές προϋποθέσεις για την πραγματική ψυχιατρική μεταρρύθμιση. Μάλιστα σε αυτή την προσπάθεια γίνεται η επίκληση των προ 15ετίας τεθέντων στόχων του «Ψυχαργώς» ως πρόσχημα για το οριστικό κλείσιμο των Ειδικών Ψυχιατρικών Νοσοκομείων, ενώ ταυτόχρονα φαίνεται να αγνοείται επιδεικτικά η σημερινή πραγματικότητα καθώς τα Νοσοκομεία αυτά καλύπτουν ανάγκες από ευρύτερες περιοχές της χώρας και αποτελούν κρίσιμες μονάδες για την Ψυχιατρική Εφημερία με δεδομένο το εξαιρετικά αυξημένο ποσοστό των εντολών για ακούσιες νοσηλείες κλπ.
Επειδή η πρόσβαση και των ψυχικά πασχόντων σε δημόσια δωρεάν φροντίδα, όλο και περισσότερο δυσκολεύεται ιδιαίτερα στον τομέα της φαρμακευτικής κάλυψης
Επειδή παρουσιάζονται σαφείς ενδείξεις αύξησης των ψυχιατρικής νοσηρότητας
Επειδή οι δημόσιες δομές ψυχικής υγείας στη χώρα μας παρουσιάζουν σημαντικά προβλήματα, τα βασικά πεδία στα οποία πρέπει να επικεντρωθούμε είναι τα ακόλουθα:
1. Η τομεοποίηση των Υπηρεσιών Ψυχικής Υγείας είναι η διασφάλιση του δικαιώματος των ασθενών σε ένα πλήρες δίκτυο υπηρεσιών ψυχικής υγείας στην περιοχή της κατοικίας τους. Η τομεοποίηση δεν αποτέλεσε αντικείμενο διαβούλευσης και ορθολογικού σχεδιασμού με αποτέλεσμα να υπάρχουν περιοχές της χώρας που δεν καλύπτονται από καμία δομή ψυχικής υγείας και άλλες που καλύπτονται από πληθώρα δομών, καθώς η δημιουργία νέων δομών συχνά βασιζόταν σε προσωπικές γνωριμίες και πολιτικές φιλίες. Μεγάλος αριθμός των Τομεακών Επιτροπών Ψυχικής Υγείας, είτε δεν λειτούργησε αποτελεσματικά, είτε ουσιαστικά δεν υφίσταται. Οι προβλέψεις του Ν.2716/1999 για τον ρόλο και το έργο των Τομεακών Επιτροπών έμειναν κενό γράμμα, περιορίζοντάς τες σε ένα συμβουλευτικό ρόλο, χωρίς αποφασιστικές αρμοδιότητες. Οι εκάστοτε πολιτικές ηγεσίες, δεν μερίμνησαν για την έγκαιρη σύσταση των Τομεακών Επιτροπών και την ενίσχυση της λειτουργίας τους, παρά τις όποιες προφορικές διαβεβαιώσεις. Δεν προβλέφθηκαν ποτέ κονδύλια για την κάλυψη τουλάχιστον των λειτουργικών εξόδων των Επιτροπών, καθιστώντας δυσχερή ακόμα και αδύνατη την ουσιαστική άσκηση των καθηκόντων των μελών τους. Εντύπωση, προκαλεί το γεγονός πως στο Σχέδιο Δράσης του Μνημονίου Andor – Λυκουρέντζου, θεσμοθετείται χρηματοδότηση των ΤΕΨΥ ανάλογα με τον αριθμό ωφελούμενων από τις Μονάδες Ψυχικής Υγείας κάθε τομέα, πρόβλεψη η οποία μόνο στρεβλώσεις μπορεί να επιφέρει στην ήδη ελλιπή υλοποίηση του θεσμού.
2. Οι δημόσιες δομές ψυχικής υγείας αφορούν την παροχή υπηρεσιών τριών κατηγοριών:
Α. Τις Πρωτοβάθμιες που περιλαμβάνουν τα Κέντρα Ψυχικής Υγείας, τα Ιατροπαιδαγωγικά Κέντρα, τις Κινητές Μονάδες και τα Εξωτερικά Ιατρεία των δημόσιων Νοσοκομείων.
Β. Στις Δευτεροβάθμιες συγκαταλέγονται τα Ψυχιατρικά Νοσοκομεία και τα Ψυχιατρικά Τμήματα των Γενικών Νοσοκομείων
Γ. Τις Τριτοβάθμιες αποτελούν οι Μονάδες Ψυχοκοινωνικής Αποκατάστασης (Οικοτροφεία, Ξενώνες, Προστατευόμενα Διαμερίσματα, Φιλοξενούσες Οικογένειες), τα Κέντρα Ημέρας, τα Νοσοκομεία Ημέρας και οι Μετανοσοκομειακοί Ξενώνες.
Σύμφωνα με την Έκθεση Αξιολόγησης των Παρεμβάσεων Εφαρμογής του Εθνικού Σχεδίου Δράσης Ψυχαργώς 2000 – 2009, την οποία εκπόνησε ανεξάρτητος αξιολογητής, μέχρι το 2010 θα έπρεπε να λειτουργούν 80 Κέντρα Ψυχικής Υγείας, 40 Κινητές Μονάδες, 42 Κέντρα Ημέρας, 170 Ξενώνες, 130 Οικοτροφεία, 55 Ξενώνες Βραχυχρόνιας Παραμονής και 107 Προστατευμένα Διαμερίσματα. Η απόσταση από τις προβλέψεις σε κάποια είδη Δομών Ψυχικής Υγείας είναι τεράστια. Σήμερα, αρχές του 2014, λειτουργούν μόλις 30 Κινητές Μονάδες, 41 Κέντρα Ψυχικής Υγείας και 110 Ξενώνες. Στο πλαίσιο αυτό αποτελεί παραδοξότητα να παρουσιάζεται ο επιχειρούμενος διαμελισμός των Ειδικών Ψυχιατρικών Νοσοκομείων, που λειτουργούν χωρίς οργανισμούς, ως δήθεν προώθηση της Ψυχιατρικής Μεταρρύθμισης, ενώ ακόμη και η προβλεπόμενη μέχρι 31/12/2013 «μετακίνηση χρόνιων περιστατικών σε στεγαστικές δομές» είναι άκρως προβληματική ως προς τις διαδικασίες σχεδιασμού και υλοποίησης. Θέλουμε να σημειώσουμε ότι οι Δημόσιες Δομές Ψυχικής Υγείας των παραπάνω τριών κατηγοριών αφήνονται να ρημάζουν υποστελεχωμένες, ανεπαρκείς στον αριθμό και ελλιπείς ως προς τις υποδομές τους. Παρά την επένδυση σημαντικών κονδυλίων για την εκπαίδευση και εξειδίκευση του προσωπικού των δομών ψυχικής υγείας, αυτό το ανθρώπινο δυναμικό συχνά απασχολείται σε αλλότρια καθήκοντα, με πρωτοβουλία των εκάστοτε διοικητών των νοσοκομείων και με πρόσχημα την υπαρκτή υποστελέχωση άλλων τμημάτων.
3. Το σύστημα υπηρεσιών ψυχικής υγείας για τα παιδιά και τους εφήβους, προκειμένου να είναι κατάλληλο και αποτελεσματικό, θα πρέπει να καλύπτει τις ανάγκες της πρωτογενούς πρόληψης και της προαγωγής της ψυχικής υγείας, τις ανάγκες διάγνωσης και θεραπείας, που αφορά στις διαδικασίες πρόληψης ή περιορισμού των επιπτώσεων των προβλημάτων ψυχικής υγείας στην κοινωνική λειτουργικότητα του παιδιού και εφήβου. Σύμφωνα με την Έκθεση Αξιολόγησης κατά τη Διάρκεια της Εφαρμογής του Εθνικού Σχεδίου Δράσης «Ψυχαργώς» (Μάιος 2012), ο αριθμός των ενταγμένων έργων που απευθύνονται σε παιδιά και εφήβους είναι ανεπαρκές για την κάλυψη των αυξημένων αναγκών του πληθυσμού – στόχου. Μετά από 20 χρόνια Ψυχιατρικής Μεταρρύθμισης, είναι εμφανής η ανεπαρκής ανάπτυξη δομών που απευθύνονται σε παιδιά και εφήβους, γεγονός που καταδεικνύει τη διαχρονική αδιαφορία των πολιτικών ηγεσιών για ένα τόσο κρίσιμο τομέα.
Αποτελεί άμεση προτεραιότητα η πλήρης στελέχωση τουλάχιστον ενός Ιατροπαιδαγωγικού Κέντρου ανά Τομέα Ψυχικής Υγείας Παιδιού και Εφήβου (Το.Ψυ.ΠΕ). Επίσης, εκτός των Παιδοψυχιατρικών Τμημάτων και Ι.Κ.- Κοινοτικών Κέντρων Ψυχικής Υγείας Παιδιού Εφήβου, θεωρούμε πολύτιμη τη δημιουργία και των υπόλοιπων αναγκαίων δομών Ψ.Υ.Π.Ε. σε κάθε γεωγραφικό διαμέρισμα: Κέντρων Ημέρας, Ξενώνων και Οικοτροφείων για Εφήβους, Κέντρων υποδοχής στην Κρίση, Κινητών Μονάδων για περιοχές της χώρας με δύσκολη πρόσβαση σε πόρους, και των άλλων Μονάδων Ψ.Υ.Π.Ε., όπως προβλέπονται από τον 2716/99.
4. Εκμεταλλευόμενες κάποιες υπαρκτές αναγκαιότητες της συγκεκριμένης χρονικής περιόδου, αλλά και σαφείς ντιρεκτίβες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, οι εκάστοτε κυβερνήσεις δημιούργησαν ένα δίκτυο υπηρεσιών ψυχικής υγείας που, σε μεγάλο βαθμό, βασίζεται σε Μη Κερδοσκοπικές δομές. Αυτό έχει ως συνέπεια την εγκαθίδρυση ελαστικών σχέσεων εργασίας στο πεδίο του κοινωνικού κράτους που εξυπηρετούσαν το βασικό ιδεολόγημα των κυβερνήσεων της τελευταίας εικοσαετίας περί μείωσης του εργατικού κόστους. Όμως, σε ένα ευαίσθητο τομέα, όπως είναι αυτός των υπηρεσιών ψυχικής υγείας, όπου η θεραπευτική σχέση έχει ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, η εργασιακή ανασφάλεια, οι απολύσεις, η εργοδοτική αυθαιρεσία, οι χαμηλοί μισθοί (σε συνδυασμό με τους συχνά υπέρογκους μισθούς κάποιων «ιθυνόντων» των εν λόγω εταιριών) συνεπάγεται την παροχή χαμηλής ποιότητας υπηρεσιών στους λήπτες ψυχικής υγείας. Επίσης, σε μια χώρα χωρίς παράδοση στον κοινωνικό τομέα της οικονομίας, αρκετές από τις προαναφερθείσες μη κερδοσκοπικές δομές συστάθηκαν αιφνίδια κυρίως με τη χρησιμοποίηση της πελατειακής δομής του κράτους, που δημιουργήθηκε και συντηρείται από τις δυνάμεις του πάλαι ποτέ δικομματισμού.
5. Τα επιχειρησιακά προγράμματα του ΕΣΠΑ αποτελούν τα τελευταία χρόνια τις μοναδικές χρηματοδοτικές δυνατότητες. Όμως, αυτά τα επιχειρησιακά προγράμματα δεν έχουν υπαχθεί ποτέ σε διαδικασία διαβούλευσης, ιεραρχικής προσέγγισης και σχεδιασμού και για αυτό δεν αποτελούν οντότητες με καθορισμένους στόχους, που να ταυτίζονται με τη στοχοθεσία της στρατηγικής της Ψυχιατρικής Μεταρρύθμισης. Ιδιαίτερα στα επιχειρησιακά προγράμματα δεν υπάρχει προκαθορισμένη προγραμματική δημόσια δαπάνη για την Ψυχιατρική Μεταρρύθμιση», όπως αναφέρεται στην Έκθεση Αξιολόγησης κατά τη Διάρκεια της Εφαρμογής του Εθνικού Σχεδίου Δράσης «Ψυχαργώς» (Μάιος 2012).
Ως προς την απορρόφηση των κονδυλίων, παρατηρείται στρέβλωση της στόχευσης των παρεμβάσεων λόγω της πρόσφατης χρηματοδότησης της λειτουργίας των μη κερδοσκοπικών δομών Ψυχικής Υγείας από κονδύλια του ΕΣΠΑ καθώς και λόγω των συνεχών απεντάξεων έργων των Δημόσιων Δομών, που οφείλεται στην υποστελέχωση, την αδυναμία προσλήψεων (κανόνας 10 προς 1) αλλά και την κεντρική επιλογή της κυβέρνησης να ενισχύει συνεχώς και μονόπλευρα τον ιδιωτικό τομέα. Επομένως, πόροι που θα έπρεπε να κατευθύνονται στην ανάπτυξη δημόσιων δομών, με την εφαρμογή του Μνημονίου Συνεργασίας Andor – Λυκουρέντζου, διοχετεύονται στην κάλυψη των λειτουργικών δαπανών των μη κερδοσκοπικών δομών Ψυχικής Υγείας. Συνέπεια αυτής της πολιτικής είναι η ανισοβαρής κατανομή των κοινοτικών πόρων αλλά και η απουσία της απαιτούμενης ανάπτυξης των δημόσιων δομών Ψυχικής Υγείας (κυρίως Κέντρων Ψυχικής Υγείας και Ψυχιατρικών Τμημάτων στα Γενικά Νοσοκομεία). Επιπλέον, όπως προκύπτει και από την απάντηση του Laszlo Andor σε πρόσφατη ερώτηση του ευρωβουλευτή του ΣΥΡΙΖΑ Ν. Χουντή, φαίνεται να είναι προβληματική και η απορρόφηση των κονδυλίων και η κατεύθυνση των έργων κυρίως από την πλευρά ενός συνολικού σχεδιασμού με βάση τις ανάγκες και τις προτεραιότητες στη δημιουργία δομών ψυχιατρικής περίθαλψης.
6. Ο νόμος 2716/1999 δημιούργησε ένα πρωτοποριακό για την ελληνική πραγματικότητα θεσμό: τους Κοινωνικούς Συνεταιρισμούς Περιορισμένης Ευθύνης. Οι ΚοιΣΠΕ θα μπορούσαν να αποτελέσουν το όχημα για την πραγματική κοινωνική και επαγγελματική επανένταξη και χειραφέτηση των ψυχικά ασθενών και άλλων μειονεκτούντων εργασιακά ομάδων. Παρόλα αυτά, η ελληνική Πολιτεία ουδέποτε εκπόνησε ένα ολοκληρωμένο πλαίσιο για τη στήριξη και την ανάπτυξη του θεσμού αυτού, με αποτέλεσμα τα λίγα καλά παραδείγματα αυτών των επιχειρήσεων να οφείλονται στην πρωτοβουλία κάποιων ευαισθητοποιημένων επιστημόνων και επαγγελματιών.
Από το 2002 μέχρι σήμερα έχουν συσταθεί μόλις 17 ΚοιΣΠΕ, δηλαδή ιδιαίτερα λιγότεροι από ό,τι προέβλεπε η Έκθεση Αξιολόγησης των Παρεμβάσεων Εφαρμογής του Εθνικού Σχεδίου Δράσης Ψυχαργώς 2000 – 2009, καθώς και το πόρισμα της Επιτροπής Αναθεώρησης του Ψυχαργώς. Παρά τις συστάσεις του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, ο οποίος προτάσσει την εργασία ως βασική μέθοδο για την επίτευξη της κοινωνικής επανένταξης των ψυχικά ασθενών, τα προγράμματα που αναπτύχθηκαν στην Ελλάδα εστιάζουν περισσότερο στην ανάπτυξη επαγγελματικών δεξιοτήτων και όχι στην εύρεση πραγματικής εργασίας. Επίσης, ο ρόλος των ληπτών μέσα στους ΚοιΣΠΕ παραμένει μάλλον δευτερεύων και διακοσμητικός, χωρίς δικαίωμα συμμετοχής σε όλες τις προβλεπόμενες διοικητικές θέσεις. Τέλος, η αμοιβή που λαμβάνουν οι λήπτες για την εργασία του στους ΚοιΣΠΕ είναι, σε πολλές περιπτώσεις, χαμηλότερη από τον κατώτατο μισθό της Συλλογικής Σύμβασης Εργασίας.
7. Ο σεβασμός και η προστασία των δικαιωμάτων των ψυχικά ασθενών και η καταπολέμηση του στίγματος της ψυχικής ασθένειας παρέμεινε υπόθεση των οργανώσεων των ληπτών και των συγγενών τους. Οι νεοφιλελεύθερες κυβερνήσεις ουσιαστικά αδιαφόρησαν για τα θεμελιώδη αυτά ζητήματα και απέτυχαν να διαμορφώσουν ένα ολοκληρωμένο πλαίσιο προστασίας των δικαιωμάτων των ψυχικά ασθενών. Με αυτό τον τρόπο, οι ψυχικά ασθενείς παρέμειναν μια κοινωνικά αποκλεισμένη πληθυσμιακή ομάδα ρίχτηκαν βορρά στην κρατική αυθαιρεσία και τον κοινωνικό δαρβινισμό. Χαρακτηριστική περίπτωση είναι ο Ν.2071/1992 (άρθρα 95-101), ο οποίος παρά το γεγονός ότι αποτελεί ένα έγκυρο δικαστικό πλαίσιο εγγυήσεων για τη διαδικασία της ακούσιας νοσηλείας, στην πραγματικότητα εφαρμόστηκε ελλιπώς, με συνέπεια τις καταδίκες της χώρας μας από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου. Εξ ίσου κρίσιμο ζήτημα αποτελεί η καθυστέρηση της νομοθετικής μεταρρύθμισης του πλαισίου φύλαξης και θεραπείας των ψυχικά ασθενών που εντάσσονται στα άρθρα 69 και 70 ΠΚ και αφορά την διευθέτηση των αντιφάσεων του υπάρχοντος νομικού και θεραπευτικού πλαισίου (εξατομίκευση μέτρων, συγκερασμός φυλακτικών και θεραπευτικών μέτρων, αποσαφήνιση ρόλων των δημόσιων λειτουργών).
Σε μια εποχή που οι νοσταλγοί του Χίτλερ επιβάλλουν την απάνθρωπη ατζέντα τους στην κοινωνική πραγματικότητα, κυρίως μέσω των ΜΜΕ, η ακλόνητη υπεράσπιση των δικαιωμάτων των ψυχικά ασθενών και όλων των ευπαθών ομάδων αποτελεί πρωταρχικό καθήκον κάθε δημοκρατικού πολίτη, πόσο μάλλον ενός κράτους που θέλει να αποκαλείται πολιτισμένο.
8. Η προσπάθεια του «Ψυχαργώς» αλλά και το σύνολο της κρατικής πολιτικής είναι σε κάθε περίπτωση ελλιπής, καθώς ουδέποτε συμπεριέλαβε στο σχεδιασμό του τον τομέα των ιδιωτικών ψυχιατρικών κλινικών, οι οποίες πάντα λειτουργούσαν και λειτουργούν χωρίς ουσιαστικό έλεγχο από την πλευρά της πολιτείας.
9. H ψυχιατρική εφημερία σε ολόκληρη την επικράτεια αντιμετωπίζει σειρά προβλημάτων. Ωστόσο στο Λεκανοπέδιο τα προβλήματα είναι πολύ οξυμμένα καθώς ιδιαίτερα στα τμήματα γενικών Νοσοκομείων και όχι μόνο τα «ράντζα», είναι μια καθημερινή πραγματικότητα με ό,τι αυτό συνεπάγεται για την ψυχιατρική νοσηλεία.
Η ψυχιατρική μεταρρύθμιση χρησιμοποιείται ως πρόσχημα από την κυβέρνηση για τη διάλυση του δημόσιου συστήματος ψυχικής υγείας. Το όραμα της κυβέρνησης είναι ιδιωτικές υπηρεσίες ψυχικής υγείας για τους έχοντες και επιστροφή στο άσυλο ή πλήρης εγκατάλειψη για τους φτωχούς. Η εφαρμοζόμενη πολιτική προμηνύει νέες αποθήκες ψυχών και μια γενικευμένη υγειονομική φτώχεια. Στην ψυχική υγεία η ιδιωτικοποίηση ξεκινάει από το ίδιο το Υπουργείο και τη Διεύθυνση Ψυχικής Υγείας που καθημερινά και έναντι αδρής αμοιβής υποκαθίσταται από ιδιωτική εταιρεία.
Το διακύβευμα της εποχής μας είναι η οικοδόμηση ενός πραγματικά δημόσιου συστήματος ψυχικής υγείας που θα προσεγγίζει ολιστικά τον εξυπηρετούμενο πληθυσμό και θα συμβάλλει στην επανένταξη και την χειραφέτησή του. Η οικονομική και κοινωνική κρίση πλήττει ιδιαίτερα τις ευπαθείς ομάδες, όπως οι ψυχικά ασθενείς. Άμεση προτεραιότητα του κράτους θα πρέπει να είναι η θωράκιση των Υπηρεσιών Ψυχικής Υγείας, ώστε να καλύπτονται οι ολοένα αυξανόμενες ανάγκες του πληθυσμού. Οι διαχρονικές εξαγγελίες των πολιτικών ηγεσιών για στήριξη και περαιτέρω ανάπτυξη των Δομών Ψυχικής Υγείας οφείλουν επιτέλους να γίνουν πράξη.
Επερωτάται ο κος Υπουργός:
1. Σε ποιο στάδιο βρίσκεται η διαδικασία σύστασης των Τομεακών Επιτροπών; Με ποιους συγκεκριμένους τρόπους δεσμεύεται το Υπουργείο να ενισχύσει τη λειτουργία τους; Έχει εκπονηθεί συγκεκριμένο σχέδιο κατανομής υπηρεσιών ανά Τομέα Ψυχικής Υγείας, ώστε να διασφαλίζεται η προσβασιμότητα και να καλύπτονται επαρκώς οι υγειονομικές ανάγκες του πληθυσμού της επικράτειας;
2. Πως σκοπεύει να οργανώσει το νέο σύστημα χρηματοδότησης που δεσμεύεται να εφαρμόσει από το Μνημόνιο Συνεργασίας; Ποιο είναι το «μείγμα» χρηματοδότησης που προβλέπεται; Πως θα διασφαλιστεί η βιωσιμότητα των Μονάδων των Μη Κερδοσκοπικών Δομών Ψυχικής Υγείας μετά το πέρας της κοινοτικής χρηματοδότησης στο τέλος του 2015; Ποιες είναι οι προθέσεις του Υπουργείου για την εφαρμογή του ληστρικού μέτρου της παρακράτησης των συντάξεων των ψυχικά ασθενών;
3. Είναι στις προθέσεις του Υπουργείου να προχωρήσει στη θεσμοθέτηση ενιαίου προϋπολογισμού Ψυχικής Υγείας, σύμφωνα με τις κατευθύνσεις του ΠΟΥ, προκειμένου να μπορεί να ελεγχθεί η αποδοτικότητα των παρεμβάσεων στο χώρο της ψυχικής υγείας;
4. Ποιό είναι ακριβώς το σχέδιο της κυβέρνησης σύμφωνα με το οποίο θα πρέπει μέχρι το τέλος του 2015 να έχουν «κλείσει» τα ειδικά Ψυχιατρικά Νοσοκομεία; Τι ακριβώς σχεδιάζεται συγκεκριμένα για τα νέα ψυχιατρικά τμήματα γενικού Νοσοκομείου (σε ποιά Νοσοκομεία , με τι χρονοδιάγραμμα) τι ακριβώς σχεδιάζεται για τις μονάδες ψυχοκοινωνικής αποκατάστασης και την ένταξη σε αυτές των χρονίων ασθενών (χρονοδιάγραμμα), τι ακριβώς σχεδιάζεται με τα ΚΨΥ, θα υλοποιηθούν παλαιότεροι σχεδιασμοί; Θα μειωθούν οι ψυχιατρικές κλίνες του δημόσιου τομέα; Θα υπάρξουν διαθεσιμότητες και απολύσεις στο προσωπικό των ειδικών ψυχιατρικών νοσοκομείων; Πως θα στελεχωθούν όλες αυτές οι μονάδες, που η λειτουργία τους είναι απολύτως απαραίτητη ως προϋπόθεση για το «κλείσιμο» των Ψυχιατρείων; Υπάρχει τέλος κάποιο σχέδιο για τους ασθενείς του άρθρου 69;
5. Ποια τα συμπεράσματα της αξιολόγησης για την αναγκαιότητα ανάπτυξης νέων μονάδων ή προγραμμάτων ψυχοκοινωνικής αποκατάστασης, τα οποία έπρεπε να έχουν ολοκληρωθεί τον Ιούνιο του 2013; Πόσες μονάδες έχουν σχεδιαστεί και υλοποιηθεί (προκειμένου να υπάρξει μια συγκροτημένη στρατηγική αποϊδρυματοποίησης στην κατεύθυνση της κοινοτικής φροντίδας)ολοκληρωθεί η κατάργηση των ψυχιατρικών νοσοκομείων και των οργανισμών τους;
6. Σύμφωνα με το Μνημόνιο Συνεργασίας Andor – Λυκουρέντζου, το Υπουργείο Υγείας οφείλει να προβεί στις απαραίτητες διαδικασίες στελέχωσης των Μονάδων Ψυχικής Υγείας που λειτουργούν τα ΝΠΔΔ, αξιοποιώντας πλήρως το σύνολο του προσωπικού από τα καταργηθέντα Ψυχιατρικά Νοσοκομεία. Πως ακριβώς υλοποιείται η επιταγή του Μνημονίου για πλήρη στελέχωση των Μονάδων Ψυχικής Υγείας την στιγμή που ήδη έχουν αρχίσει να φτάνουν στα χέρια των εργαζομένων τα χαρτιά της διαθεσιμότητας;
7. Ποιες είναι οι κινήσεις στις οποίες έχει προβεί έως σήμερα το Υπουργείο, προκειμένου να επαναφέρει το προσωπικό που έχει προσληφθεί και καταρτιστεί με την συνδρομή του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Ταμείου για τις μονάδες ψυχικής υγείας και το οποίο έχει μετακινηθεί σε θέσεις διαφορετικές από αυτές για τις οποίες προσελήφθη; Πόσοι υπάλληλοι έχουν επιστρέψει στις θέσεις αυτές;
8. Πως θα αντιμετωπιστεί η πανθομολογούμενη ανεπάρκεια δομών ψυχικής υγείας που απευθύνονται σε παιδιά και έφηβους;
9. Πόσοι είναι οι χρόνιοι ασθενείς των οποίων εκκρεμεί η μετακίνηση σε δομές αποασυλοποίησης, πόσες είναι οι κενές θέσεις στις εν λόγω δομές και τι είδους υπηρεσίες παρέχονται στις δομές αυτές; Σε περίπτωση που οι κενές θέσεις είναι λιγότερες ή ακατάλληλες για τους ασθενείς πού θα μεταβούν αυτοί; Πως θα αντιμετωπιστεί η υποστελέχωση των μονάδων στις οποίες θα μετακινηθούν οι χρόνιοι ασθενείς;
10. Πως υλοποιήθηκε (μέχρι τον Σεπτέμβριο του 2013) το χρονοδιάγραμμα του Σχεδίου Δράσης του Μνημονίου Συνεργασίας για τη συμμετοχή των ληπτών υπηρεσιών ψυχικής υγείας και των συγγενών τους στη λήψη αποφάσεων και την υπεράσπιση των δικαιωμάτων τους; Πως εφαρμόζονται οι συστάσεις της Επιτροπής Προστασίας Δικαιωμάτων των Ψυχικά Ασθενών αλλά και του Συνηγόρου του Πολίτη σχετικά με τις ακούσιες νοσηλείες και τις μηχανικές καθηλώσεις;
11. Με ποια συγκεκριμένα μέτρα σκοπεύει το Υπουργείο Υγείας να στηρίξει και να αναπτύξει το θεσμό των Κοινωνικών Συνεταιρισμών Περιορισμένης Ευθύνης; Πως θα αντιμετωπιστούν οι ανισότητες και οι παραβιάσεις των δικαιωμάτων των ασθενών στους υφιστάμενους ΚοιΣΠΕ;
12. Ποια Υπηρεσία του Υπουργείου ελέγχει την ποιότητα των παρεχόμενων υπηρεσιών ψυχικής υγείας από ιδιωτικές κλινικές και τη διασφάλιση των δικαιωμάτων των νοσηλευομένων σε αυτές; Ποιος είναι ο ακριβής αριθμός κλινών στις εν λόγω κλινικές; Ποιος είναι ο ακριβής αριθμός των ωφελουμένων που έχουν μετακινηθεί από την αρχή του έτους στις δημόσιες δομές ψυχικής υγείας, προερχόμενοι από τις ιδιωτικές ψυχιατρικές κλινικές;
13. Σύμφωνα με το Μνημόνιο Συνεργασίας πρέπει να εξασφαλίζεται η διοικητική ικανότητα της Διεύθυνσης Ψυχικής Υγείας. Πως ακριβώς συμβαίνει αυτό όταν η καθημερινή λειτουργία της Διεύθυνσης υποκαθίσταται από μια ιδιωτική εταιρεία;
14. Με ποιο τρόπο σκοπεύει το Υπουργείο Υγείας να αντιμετωπίσει τα προβλήματα της ψυχιατρικής εφημερίας σε ολόκληρη την επικράτεια και ιδιαίτερα στο Λεκανοπέδιο;
Οι Επερωτώντες Βουλευτές
Χρήστος Μαντάς
Ανδρέας Ξανθός
Ειρήνη Αγαθοπούλου
Κώστας Ζαχαριάς
Θεανώ Φωτίου
Ιωάννα Γαϊτάνη
Γιώργος Πάντζας
Κώστας Μπάρκας
Στάθης Παναγούλης
Μαρία Κανελλοπούλου
Γιάννης Σταθάς
Όλγα Γεροβασίλη
Γιώργος Βαρεμένος
Χρήστος Καραγιαννίδης
Θανάσης Πετράκος
Γιάννης Μιχελογιαννάκης
Βασιλική Κατριβάνου
Δημήτρης Γάκης
Χαρά Καφαντάρη
Δημήτρης Στρατούλης
Νίκος Μιχαλάκης
Κώστας Δερμιτζάκης
Παναγιώτα Δριτσέλη
Νίκος Συρμαλένιος
Αϊχάν Καρά Γιουσούφ
Μαρία Τριανταφύλλου
Νίκος Βούτσης
Γιάννης Ζερδελής
Μαρία Διακάκη
Τάσος Κουράκης
Ηρώ Διώτη
Νάσος Αθανασίου
Δημήτρης Τσουκαλάς
Σταύρος Κοντονής
Σοφία Σακοράφα
Τζένη Βαμβακά
Μαρία Μπόλαρη
Ρένα Δούρου
Λίτσα Αμανατίδου – Πασχαλίδου
Παναγιώτης Κουρουμπλής
